Toespraak Peter-Paul de Winter, Fort de Bilt, 27 april 2024

Dames en heren, jongens en meisjes, ik heet jullie allemaal van harte welkom! Op deze zaterdag, 27 april 2024, herdenken wij hen die, hier en elders, in de Tweede Wereldoorlog het leven lieten voor onze vrijheid, het hoogste offer dat een mens kan brengen. Een warm woord van welkom aan de nabestaanden van deze mensen.

Een speciaal woord van welkom aan de Loco-Commissaris van de Koning van de provincie Utrecht, de heer André van Schie, de Locoburgemeester  van de Gemeente Utrecht, mevrouw Rachel Streefland en mevrouw  Nurcan Kaya van Kabinetszaken Gemeente Utrecht  en de locoburgemeester van De Bilt, de heer Krischan Hagedoorn  en mevrouw Annemieke Bovee van Kabinetszaken Gemeente de Bilt. We heten ook welkom de heer Raymond Katjili. Raymond Kaitjili zal u zo toespreken. Tot slot een warm welkom aan de kinderen van de Daltonschool die enkele  zelfgeschreven gedichten zullen voordragen en aan de heer Marten Mobach die de gruwelijkheden van toen van dichtbij heeft meegemaakt. Een groot voorrecht dat u er ook dit jaar weer bij bent!

Herdenken, maar vooral ook stilstaan bij, is actueler dan ooit. Overal op de wereld rommelt het, de duidelijke voorbeelden hiervan kennen we allemaal. Immers worden deze beelden dagelijks door de media over ons uitgestort. Maar ook op kleinere schaal komt onverdraagzaamheid op ons af en lukt het ons maar niet die vrede te bewaren. Als kind heb ik het boek “Oorlogswinter’ van Jan Terlouw gelezen. Aan het einde van dat boek in het deel dat over de bevrijding gaat, wordt er gesproken over nooit meer oorlog. Helaas, tot op heden is er op deze wereld nog geen dag zonder oorlog geweest.

In 2024 en 2025 vieren we dat de Tweede Wereldoorlog 80 jaar geleden ten einde kwam. Door het hele land staan we erbij stil dat Nederland dankzij de inzet van militairen van de geallieerde landen en met hulp van het verzet werd bevrijd. We herdenken de slachtoffers die daarbij vielen.

Het thema voor 4 en 5 mei 2024 is Vrijheid vertelt: opmaat naar 80 jaar vrijheid. Met dit thema wordt er aandacht gevraagd voor de littekens die de Tweede Wereldoorlog achterliet en die nog steeds zichtbaar zijn. Heel direct in families die dierbaren hebben verloren die zijn vermoord omdat ze in verzet kwamen tegen de Duitse overheersing, mensen die tijdens de Holocaust vermoord zijn of zijn omgekomen door het oorlogsgeweld in Nederland en in Nederlands-Indië / Indonesië. Die littekens die de Tweede Wereldoorlog, maar ook de periode daarna, achterliet zijn 80 jaar later nog steeds zichtbaar. Onze spreker zal daar bij stil staan.

Maar ook breder werkt de Tweede Wereldoorlog door, zoals in de manier waarop we naar de wereld kijken. Alleen in een land zonder oorlog, waar mensenrechten worden nageleefd en waar geen onderdrukking is, kan een samenleving goed functioneren. Een land waar iedereen mag meedenken en meebeslissen, vraagt om ieders verantwoordelijkheid.

Wij kregen in 1945 onze vrijheid terug, maar op veel plaatsen in de wereld wordt tot op de dag van vandaag oorlog gevoerd. Vrijheid is nooit af; we moeten er dagelijks aan werken om de ander de ruimte te geven en onze democratie te bewaken. Een verantwoordelijke taak die we niet aan anderen mogen overlaten maar vooral allemaal zelf moet uitvoeren. Op die manier blijft Nederland een vrij, tolerant land. Daarom herdenken we elk jaar weer wat er destijds gebeurd is opdat we het niet vergeten dat vrijheid niet vanzelfsprekend is.

Op Fort de Bilt herdenken we hen die de moed hadden om weerstand te bieden aan wat er gebeurde tijdens de Tweede Wereldoorlog. Mensen die niet accepteerden wat de Duitsers hier deden en daar tegen in verzet kwamen. Verzet dat ze met de hoogste prijs moesten betalen, namelijk hun leven. De namen van deze mensen die hier hun laatste levensfase hebben beleefd zijn hier vastgelegd op de zes stenen opdat we deze moedige mensen nooit zullen vergeten. Deze namen zijn in de oorlogsjaren niet altijd even goed geregistreerd en het is daardoor niet zeker dat de op de stenen genoemde mensen allemaal op Fort de Bilt zijn gesneuveld. Dat onderzoek is nog steeds gaande, in 2025 worden er archiefstukken openbaar waarin wij meer duidelijkheid hopen te vinden. We doen dit in nauwe samenspraak met onze collega’s van Stichting Herdenkingsmonument Fort bij Rijnauwen. Zolang hier nog geen absolute duidelijkheid over is zullen we deze mensen hier (ook)  blijven herdenken opdat hun namen niet verloren zullen gaan.

In mijn vorige speeches stelde ik al dat Vrede geen zelfstandig naamwoord is maar een werkwoord. We zullen allemaal blijvend moeten werken aan die Vrede, het is iets dat heel veel onderhoud vraagt maar uiteindelijk heel veel goeds en moois brengt. Het is een klus die nooit afgerond zal worden. Wat heeft u het afgelopen jaar aan dit onderhoud gedaan? We verliezen in de waan van de dag het onderhoud aan de Vrede nog wel eens uit het oog en kiezen we voor een oplossing die wellicht niet de meest gunstige is. Daarom wil ik u allen oproepen om zo nu en dan te reflecteren op uw handelen en uzelf af te vragen of het wellicht anders had gekund. Als we allemaal een klein beetje werken aan die Vrede komt het daar wel goed mee.

De plechtigheid hier op het fort heeft een intiem, ingetogen en informeel karakter. We hoeven niet, zoals op 4 mei, precies om 8 uur de twee minuten stilte te houden.

Na de toespraak van de heer Kaitjili volgen de gedichten van de kinderen van de Daltonschool. Wij geven hen graag het platform.

De trompspeler bij de klok speelt daarna de Last Post met aansluitend twee minuten stilte, waarna we samen de coupletten 1 en 6 van het Wilhelmus zingen.

Voor u rechts staan de kransen al klaar. Ik nodig na het Wilhelmus degenen die een krans gaan leggen uit, om deze bij het monument te plaatsen. Ik kondig de volgorde van kranslegging straks aan.

Vandaag wordt de krans van onze stichting gelegd door Herman Steendam. Herman is jarenlang voorzitter van onze stichting. Als stichting bewaren wij goede herinneringen aan hem en zijn we hem veel dank verschuldigd aan zijn inzet om deze herdenking te kunnen continueren.

Tenslotte is er daarna voor iedereen hier aanwezig de gelegenheid om langs het monument, de naamstenen en de gasdichte mitrailleur kazemat te lopen. In deze kazemat kunt u kennisnemen van een gedicht te lezen dat daar op de muur geschreven is door een gevangene wachtend op hetgeen er te gebeuren stond…. Hierna nemen we afscheid van elkaar. Uiteraard hoop ik u op zaterdag 3 mei 2025 weer te mogen ontmoeten. Immers: herdenken is vooruitzien!

Mijnheer Kaitjili, het woord is aan u.