Stilstaan bij 140 levens

Herdenking Fort de Bilt 2025

DE BILT- Deze week viert heel Nederland 80 jaar vrijheid en herdenkt het hele land alle slachtoffers die zijn gevallen tijdens de Tweede Wereldoorlog. In de Bilt gebeurt dit op 3 mei in Fort de Bilt, waar in tijd van de bezetting 140 verzetsstrijders zijn gefusilleerd. De Stichting Herdenkingsmonument Fort De Bilt organiseert de herdenking en kijkt ernaar uit om belangstellenden te verwelkomen. Verslaggever Summer Staats is aanwezig tijdens de herdenking en praat met de voorzitter van het herdenkingsmonument over de geschiedenis en wat het belang is van het blijven herdenken.

Teksten Speeches

Toespraak Voorzitter 80e herdenking

Toespraak Peter-Paul de Winter, Fort de Bilt, 3 mei 2025

Dames en heren, jongens en meisjes, ik heet jullie allemaal van harte welkom! Op deze zaterdag, 3 mei 2025, herdenken wij hen die, hier en elders, in de Tweede Wereldoorlog het leven lieten voor onze vrijheid, het hoogste offer dat een mens kan brengen. Een warm woord van welkom aan de nabestaanden van deze dappere mensen.

Een speciaal woord van welkom aan de Commissaris van de Koning van de provincie Utrecht, de heer Hans Oosters en de heer Jan Rienk Lolkema staflid kabinet, de Burgemeester van Utrecht, mevrouw Sharon Dijksma en mevrouw Marielle de Vuijst-Hoogendoorn, chef Kabinet Gemeente Utrecht  en de Burgemeester van De Bilt, de heer Marcel Fränzel en wethouder Krischan Hagedoorn . We heten ook welkom (onze buren aan de overkant van het fort, de Koninklijke Marechaussee en mevrouw Jessica van Geel. Tot slot een warm welkom aan de kinderen van de Daltonschool die enkele  zelfgeschreven gedichten zullen voordragen, geïnspireerd door hum bezoek aan dit fort.

Het is dit jaar 80 jaar geleden dat er een einde kwam aan de Tweede Wereldoorlog, tachtig jaar! Er zijn nog maar weinig mensen in leven die de gruwelijkheden van deze oorlog persoonlijk hebben meegemaakt en het worden er elk jaar steeds minder. Zo is ons vorig jaar Marten Mobach ontvallen. Marten die hier letterlijk de dood in de ogen heeft gekeken was elk jaar bij deze herdenking present. Marten, rust in vrede, je hebt nu eindelijk de gruwlijkheden van de oorlog losgelaten.

Het thema is dit jaar “Vrijheid deel je met elkaar”. Vrijheid die lang niet zo vanzelfsprekend is, maar voor ons zo gewoon lijkt te zijn. Wij zijn immers al 80 jaar vrij en zijn zo gewend om alles te kunnen doen, keuzes maken en desgewenst duidelijk aan te geven dat we het ergens niet mee eens zijn. Toch is dit voor iedereen weggelegd, er is immers nog geen moment van totale vrede geweest op deze wereld. Kijk maar om u heen, en het is niet eens zo ver weg. Intolerantie, afgunst, ongelijkheid, onverdraagzaamheid, maar ook het overdragen van deze elementen op volgende generaties.

Ook wij proberen deze herdenking breder te maken zonder onze afkomst te verloochenen. Immers in de beleidsvisie 2021-2025 het Nationaal Comité 4 en 5 mei ‘Iemand stelt de vraag’ wordt naast de Holocaust en de rol van het Verzet blijvend te herdenken op 4 mei ook aandacht gegeven aan:

  1. Familieverhalen, wat is de betekenis van oorlogsverhalen voor volgende generaties?
  2. De andere ervaringen van oorlog en onvrijheid te verbinden: ervaringen met conflicten en oorlogen elders, waar mensen in onze samenleving mee leven;
  3. Pijnlijke kanten van de geschiedenis,  de verhalen waar mensen niet trots op zijn;
  4. De samenleving is de afgelopen decennia veranderd en diverser geworden, ook wij geven hier graag ruimte aan en luisteren naar hun verhalen;
  5.  Vrijheid is het belangrijkste, kostbaarste wat wij hebben. Het is geen vanzelfsprekendheid, maar vraagt om inzet, onderhoud en energie. Ik zeg het u nog maar eens een keer, het is een werkwoord!

Fijn dat u er bent! Laten we indachtig het voorgaande nog eens bij onszelf nagaan wat wij er zelf aan kunnen doen. Alles telt en denkt u niet te snel dat het er niet toe doet. Samen kunnen we echt de wereld verbeteren, en als we allemaal een klein beetje werk verzetten zul je eens zien!

Op Fort de Bilt herdenken we hen die de moed hadden om weerstand te bieden aan wat er gebeurde tijdens de Tweede Wereldoorlog. Mensen die niet accepteerden wat de Duitsers hier deden en daar tegen in verzet kwamen. Verzet dat ze met de hoogste prijs moesten betalen, namelijk hun leven. De namen van deze mensen die hier hun laatste levensfase hebben beleefd zijn hier vastgelegd op de zes stenen opdat we deze moedige mensen nooit zullen vergeten. Deze namen zijn in de oorlogsjaren niet altijd even goed geregistreerd en het is daardoor niet zeker dat de op de stenen genoemde mensen allemaal op Fort de Bilt zijn gesneuveld. Dat onderzoek is nog steeds gaande. Zolang hier nog geen absolute duidelijkheid over is zullen we deze mensen hier (ook)  blijven herdenken opdat hun namen niet verloren zullen gaan.

De plechtigheid hier op het fort heeft een intiem, ingetogen en informeel karakter. We hoeven niet, zoals op 4 mei, precies om 8 uur de twee minuten stilte te houden.

Na de toespraken van Mevrouw Dijksma en mevrouw van Geel omlijst door de gedichten van de kinderen van de Daltonschool zal de trompspeler bij de klok de Last Post spelen met aansluitend twee minuten stilte, waarna we samen de coupletten 1 en 6 van het Wilhelmus zingen.

Voor u rechts staan de kransen al klaar. Ik nodig na het Wilhelmus degenen die een krans gaan leggen uit, om deze bij het monument te plaatsen. Ik kondig de volgorde van kranslegging straks aan.

Vandaag wordt de krans van onze stichting gelegd door Marjolijn Witkamp en Margriet van Ast. Marjolijn is onze vertrekkende secretaris van onze stichting. Margriet is dit jaar toegetreden tot het Bestuur en is een directe nazaat van Ad Stuij, één van initiatiefnemers van onze stichting destijds.

Tenslotte is er daarna voor iedereen hier aanwezig de gelegenheid om langs het monument, de naamstenen en de gasdichte mitrailleur kazemat te lopen. In deze kazemat kunt u kennisnemen van een gedicht te lezen dat daar op de muur geschreven is door een gevangene wachtend op hetgeen er te gebeuren stond…. Hierna nemen we afscheid van elkaar. Voor mij is het dit jaar de laatste keer als Voorzitter, ik draag het stokje over aan mijn opvolger. Op zaterdag 2 mei 2026 vindt de volgende  herdenking op Fort de Bilt plaats. Immers: herdenken is vooruitzien!

Volgorde:  Burgemeester Dijksma, 2 x kindergedicht, Jessica van Geel, 2 x kindergedicht

Toespraak burgemeester

Herdenking Fort de Bilt
Toespraak burgemeester Sharon Dijksma
Biltstraat, Fort de Bilt, 3 mei 2025

Tachtig jaar geleden werd Nederland, na een bezetting van vijf jaar, bevrijd.

En herdenken wij vandaag – de dag voor Nationale Dodenherdenking – alle mensen die tijdens de bezetting hier in Fort de Bilt zijn geëxecuteerd. Op deze stenen staan de namen van de dappere mensen die de allerhoogste prijs hebben betaald – een zwarte pagina in de geschiedenis van dit fort. Deze helden kwamen op voor hun buren, hun beste vrienden, zelfs voor mannen, vrouwen en kinderen die ze nog nooit hadden ontmoet.

Zij handelden uit liefde voor de medemens. En betaalden daarvoor de allerhoogste prijs.

Op deze plek herdenken wij de mensen die het leven lieten voor de vrijheid waar wij al 80 jaar in leven. Maar ik denk ook aan de man die wij vandaag hier moeten missen.

Peter-Paul noemde hem net al, Marten Mobach.

Marten was tijdens de bezetting wachtmeester bij de Marechaussee. En…hij zat in het verzet. Deze “pet in het verzet”, zoals hij zelf zei, was betrokken bij nachtelijke wapentransporten, het veiligstellen van gedropte goederen en de voedseldistributie aan onderduikers.

Die verzetsdaden waren niet zonder risico.

Martens vriend en verzetskameraad Teus Oudhof werd in 1944 opgepakt en hier, in Fort de Bilt, terechtgesteld.

Op 5 mei 1945, we waren bijna bevrijd, ging het ook voor Marten mis. Tijdens een verzetsactie in Westbroek werden 6 verzetsmensen en 3 burgers gedood. Marten werd gevangengenomen en meteen ter dood veroordeeld. In zijn cel op het Wolvenplein wachtte hij op zijn executie in Fort de Bilt.

Dat Marten miraculeus aan de dood ontsnapte, dankte hij aan de Utrechters die de komst van de Canadezen al aan het vieren waren.  Bij de poort van dit fort stond zo’n grote mensenmassa, dat de vrachtwagen die Marten naar zijn executieplaats moest brengen, vastliep en rechtsomkeert maakte. De volgende dag was Marten Mobach weer een vrij man.

Marten besefte dat er een engeltje op zijn schouder had gezeten, maar wist ook dat anderen – zoals zijn goede vriend Teus – minder geluk hadden.

En dat verdriet sleet nooit

Op RTV Utrecht vertelde hij eens dat hij geen Bevrijdingsdag viert, omdat 5 mei voor hem altijd een beladen dag was. Over die dag zei hij: “Ik steek de vlag wel uit, maar ik heb er nooit aan deelgenomen.”

Maar de herdenking in Fort de Bilt sloeg hij nooit over.

Zelfs op hoge leeftijd, toen autorijden en fietsen niet meer ging, hij in een scootmobiel zat en begeleiding nodig had, wilde hij per se bij de herdenking zijn. En stond hij tijdens de twee minuten stilte – ook vorig jaar – fier rechtop. Uit respect voor alle dappere verzetshelden die minder geluk hadden dan hij…  Zoals zijn vriend Teus.

Marten Mobach stierf op 12 november vorig jaar, hij werd 105.

Zijn verhaal zette mij aan het denken… Want de generatie die nog uit eigen ervaring kan vertellen wat het is om vijf jaar lang vrede, veiligheid en vrijheid te moeten missen, die wordt kleiner en kleiner. Ooit komt de dag dat deze generatie niet meer onder ons is. Jazeker, we blijven herinneren en we blijven herdenken.

Maar in het jaar dat we 80 jaar bevrijding vieren, in een tijd waarin vrede, veiligheid en vrijheid actueler zijn dan ooit, is niet alleen herdenken, is niet alleen herinneren, maar is ook het delen van verhalen belangrijker dan ooit.

Verdrietige, heldhaftige en hoopvolle verhalen. Verhalen van de mensen die wij herdenken… Verhalen van Marten Mobach… Verhalen van iedereen die nog over de oorlog kan vertellen… Verhalen die ons waarschuwen, ons eraan herinneren dat wij onze vrede, onze veiligheid en onze vrijheid na 80 jaar niet voor lief mogen nemen.

Nooit voor lief mogen nemen…

Want als we niet toekijken, niet afwachten, maar bereid blijven samen onze vrede, veiligheid en vrijheid te verdedigen, zijn alle offers die dappere mensen tijdens onze donkerste dagen hebben gebracht, niet voor niets zijn geweest.

We zijn het hen verplicht.

Dank u wel.      

Speech Truus van Lier – Herdenkingsbijeenkomst Fort de Bilt, 3 mei 2025

Jessica van Geel

Op het bureau in mijn werkkamer ligt deze steen. Het is een grijs kinderkopje, niks bijzonders. Ik kan de steen in elke willekeurige straat hier in Nederland achterlaten en het zou niemand opvallen. Zo gewoon is dit ding. Een kassei om gedachteloos overheen te lopen. Een steen om een ruit mee in te gooien.

Dit is de straatsteen die een paar jaar geleden uit de stoep is gehaald om de Stolperstein voor Truus van Lier te leggen.

Een Stolperstein, u weet het ongetwijfeld, is een gedenksteen om slachtoffers van het nationaalsocialisme tijdens de Tweede Wereldoorlog te herdenken.

Het is een steen om je in het heden over het verleden te laten struikelen.

Zo’n steenlegging, u begrijpt, is een emotionele aangelegenheid. En toen in de middag van 22 april 2021 familieleden van Truus van Lier zouden komen om de Stolperstein voor haar te leggen was ik die ochtend al eerder met een paar anderen aanwezig. We stonden voor haar ouderlijk huis, Prins Hendriklaan 48, hier vlakbij. Het is nu het ticketoffice van het Rietveld Schröderhuis, dat ernaast staat.

‘Wil je die hebben?’ vroeg de gemeenteambtenaar toen hij me naar de niksige steen zag staren. Op zijn teken had de stratenmaker hem zojuist uit de stoep gelicht en die probeerde nu of de messing Struikelsteen – de blinkende, betekenisvolle opvolger – in het ontstane gat paste. De afgedankte voorganger had de stratenmaker opzijgelegd.

‘Ja graag,’ zei ik. Al wist ik niet precies waarom.

Sindsdien ligt deze steen op mijn bureau.

Iets te zijn. Maar wat? vroeg ik me lange tijd af.

***

Toen de oorlog uitbrak op 10 mei 1940 was Truus van Lier bezig met haar eindexamen aan het Christelijk Lyceum in Zeist. Ze was negentien jaar oud.

Na de zomer van 1940 ging ze Rechten studeren en sloot ze zich aan bij de vrouwelijke studentenvereniging UVSV.

Haar familie aan vaderskant, een Joodse familie, was rijk en notabel. Zo was haar grootvader oprichter van de Utrechtsche Hypotheekbank aan de Drift.

Via de klanten van de bank in Duitsland was de familie al in de jaren 30 op de hoogte van de steeds benarder wordende situatie van Duitse Joden. Ook Truus hoorde deze verhalen.

Zoals ze ook van haar dienstmeisje de verhalen uit Hitler-Duitsland meekreeg. De zus van haar dienstmeisje was namelijk Else Bremer, en die was getrouwd met Martin Niemöller: twee mensen die al vroeg tegen Hitler in verzet kwamen.

Ook Truus ging in verzet.

Het begon klein. Met het afscheuren van Verordnungen die de nazi’s op de muren plakten – decreten van nieuwe verboden en regels. Samen met andere UVSV-sters schilderde ze OZO op muren. Oranje Zal Overwinnen.

Even later vroegen leden van het Utrechtsch Studenten Corps, de mannelijke tegenhanger van het UVSV, of Truus een illegaal blaadje wilde rondbrengen. Dat deed ze, samen met haar zus Miek. Officieel was dat illegale blad, Lichting geheten, een ‘literair maandblad van de jongeren’, in werkelijkheid stond het vol gedichten tegen Hitler en proza tegen het nationaalsocialisme.

Via dat illegale blaadje ontmoette Truus leden van een gewapende verzetsgroep in Amsterdam. En daarna ging het snel. Ze ging berichten overbrengen. Bracht Joden naar onderduikadressen. Smokkelde wapens. Truus ging spioneren bij de Wehrmacht in Amersfoort, bij Fliegerhorst Soesterberg. Ze werd lid van de NSB – om te spioneren.

Op 3 september 1943 pleegde ze haar grootste verzetsdaad. Met twee kogels legde ze de Utrechtse hoofdcommissaris van politie om: Gerard Kerlen. Een NSB-er die op het punt had gestaan een groep Joden en verzetsleden op te pakken.

Na haar aanslag dook ze onder in naar Haarlem, maar ze was er slechts korte tijd veilig. Ze werd verraden. Naar Sachsenhausen gedorpteerd. En op 27 oktober 1943 gefusilleerd.

Samen met twee andere vrouwen was Truus van Lier waarschijnlijk de eerste Nederlandse verzetsvrouw die door de nazi’s werden vermoord.

***

Lange tijd heb ik me afgevraagd wat deze doodgewone steen op mijn bureau voor mij betekent.

Ik weet het inmiddels. De steen heeft waarde gekregen door plaats te maken voor de Stolperstein van Truus van Lier.

De steen staat ten eerste voor mij voor: lef. Voor verzet. Dat niets doen, in morele kwesties, geen optie is.

Ik zal het u illustreren.

Stel dat ik de steen van de tafel duw. Dan kunt u als tegenreactie drie dingen doen. U kunt weerstand bieden en aan de andere kant van de steen tegendruk geven. U kunt meewerken en de steen extra snel van de tafel af laten vallen. Of u kunt niets doen en toekijken hoe ik de steen van de tafel duw.

Hoewel er drie opties zijn: tegenduwen, meeduwen, of niets doen, zijn er maar twee uitkomsten: de steen valt van de tafel of niet.

De zus van Truus, Miek van Lier, had met samen met haar het illegale blaadje Lichting verspreid, ook zij had Joden naar onderduikadressen gebracht, maar Miek vond het te gevaarlijk worden en vluchtte naar Frankijk in de hoop een route naar Londen te kunnen vinden. Op het treinstation in Utrecht nam Miek in januari 1943 afscheid van haar zus. Ze smeekte Truus nog om mee te gaan. Het wordt veel te gevaarlijk, zei ze.

Maar Truus van Lier was vastberaden en zei: “Nee, ik heb hier een taak te vervullen.”

Dat meisje dat in mei 1940 nog zat te blokken op haar eindexamen, had niet kunnen bevroeden dat haar leven zo zou lopen. Zo zou eindigen.

Maar wij, wij weten dit.

En omdat we het verhaal van Truus van Lier weten – en al die andere verhalen van slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, ook de slachtoffers die hier op Fort de Bilt zijn gevallen – omdat we die verhalen weten, kunnen we niet meer niet-weten. Deze steen is daar getuige van.

Hoe alledaags deze steen ook is, deze steen heeft bezieling gekregen.

Ik denk dat wij, zeker in de onzekere en angstige tijden waarin we nu leven, ook een taak te vervullen hebben. Dat is het tweede dat deze steen mij leert.

Laten we elkaar verhalen van de oorlog blijven vertellen, zodat we weten waarom we in het heden voor vrede moeten strijden.

Laten we beseffen dat niets doen geen optie is.

Jaarlijkse herdenking gevallenen Fort de Bilt 2025

Stichting Herdenkingsmonument Fort de Bilt

Op zaterdag 3 mei a.s. vindt de jaarlijkse herdenking van de oorlogsslachtoffers plaats die op Fort de Bilt in de Tweede Wereldoorlog het leven lieten. Het bestuur is zeer verheugd dat we ook dit jaar weer belangstellenden kunnen verwelkomen op Fort De Bilt zodat we samen kunnen stilstaan bij de gruwelijkheden van de oorlog en vooral om hen te eren die in de Tweede Wereldoorlog hun leven hebben gelaten op dit fort en elders in Utrecht. Mensen zoals u en wij die de toenmalige gang van zaken niet vanzelfsprekend vonden en niet konden accepteren. Een situatie die momenteel met de oorlogen in Oekraïne en het Midden Oosten actueler is dan ooit en waar een oplossing nog ver te zoeken is.

De herdenking op Fort de Bilt begint om 19:30 uur met het luiden van de klok. Hieraan voorafgaand is het fort vanaf 18.00 uur geopend. Nabestaanden en andere belangstellenden verzamelen zich in het nabijgelegen hotel Mitland en om 19.35 uur lopen allen gezamenlijk naar het monument.

Dit jaar zullen de Burgemeester van Utrecht, mevrouw Sharon Dijksma, en Jessica van Geel, schrijfster van o.a. het boek over Truus van Lier (een Utrechtse verzetsstrijder) spreken. Aansluitend volgen er twee minuten stilte en daarna worden er twee coupletten van het Wilhelmus gezongen. Vervolgens leggen onder andere vertegenwoordigers van de provincie Utrecht en van de gemeenten Utrecht en De Bilt een krans bij het monument. De mitrailleurkazemat – de zogenoemde dodenbunker naast het monument – is ook geopend.

Overlijden oud bestuurslid Ed de Bruijn

Tot ons verdriet hebben wij kennisgenomen van het overlijden van onze oud-penningmeester Ed de Bruijn.

Ed vervulde deze functie in de periode 1996- 2019.

Zijn toewijding en betrokkenheid bij Fort de Bilt blijven in onze herinnering.

Wij wensen zijn vrouw, kinderen en kleinkinderen veel sterkte bij de verwerking van dit grote verlies.

Toespraak Voorzitter 79e herdenking

Toespraak Peter-Paul de Winter, Fort de Bilt, 27 april 2024

Dames en heren, jongens en meisjes, ik heet jullie allemaal van harte welkom! Op deze zaterdag, 27 april 2024, herdenken wij hen die, hier en elders, in de Tweede Wereldoorlog het leven lieten voor onze vrijheid, het hoogste offer dat een mens kan brengen. Een warm woord van welkom aan de nabestaanden van deze mensen.

Een speciaal woord van welkom aan de Loco-Commissaris van de Koning van de provincie Utrecht, de heer André van Schie, de Locoburgemeester  van de Gemeente Utrecht, mevrouw Rachel Streefland en mevrouw  Nurcan Kaya van Kabinetszaken Gemeente Utrecht  en de locoburgemeester van De Bilt, de heer Krischan Hagedoorn  en mevrouw Annemieke Bovee van Kabinetszaken Gemeente de Bilt. We heten ook welkom de heer Raymond Katjili. Raymond Kaitjili zal u zo toespreken. Tot slot een warm welkom aan de kinderen van de Daltonschool die enkele  zelfgeschreven gedichten zullen voordragen en aan de heer Marten Mobach die de gruwelijkheden van toen van dichtbij heeft meegemaakt. Een groot voorrecht dat u er ook dit jaar weer bij bent!

Herdenken, maar vooral ook stilstaan bij, is actueler dan ooit. Overal op de wereld rommelt het, de duidelijke voorbeelden hiervan kennen we allemaal. Immers worden deze beelden dagelijks door de media over ons uitgestort. Maar ook op kleinere schaal komt onverdraagzaamheid op ons af en lukt het ons maar niet die vrede te bewaren. Als kind heb ik het boek “Oorlogswinter’ van Jan Terlouw gelezen. Aan het einde van dat boek in het deel dat over de bevrijding gaat, wordt er gesproken over nooit meer oorlog. Helaas, tot op heden is er op deze wereld nog geen dag zonder oorlog geweest.

In 2024 en 2025 vieren we dat de Tweede Wereldoorlog 80 jaar geleden ten einde kwam. Door het hele land staan we erbij stil dat Nederland dankzij de inzet van militairen van de geallieerde landen en met hulp van het verzet werd bevrijd. We herdenken de slachtoffers die daarbij vielen.

Het thema voor 4 en 5 mei 2024 is Vrijheid vertelt: opmaat naar 80 jaar vrijheid. Met dit thema wordt er aandacht gevraagd voor de littekens die de Tweede Wereldoorlog achterliet en die nog steeds zichtbaar zijn. Heel direct in families die dierbaren hebben verloren die zijn vermoord omdat ze in verzet kwamen tegen de Duitse overheersing, mensen die tijdens de Holocaust vermoord zijn of zijn omgekomen door het oorlogsgeweld in Nederland en in Nederlands-Indië / Indonesië. Die littekens die de Tweede Wereldoorlog, maar ook de periode daarna, achterliet zijn 80 jaar later nog steeds zichtbaar. Onze spreker zal daar bij stil staan.

Maar ook breder werkt de Tweede Wereldoorlog door, zoals in de manier waarop we naar de wereld kijken. Alleen in een land zonder oorlog, waar mensenrechten worden nageleefd en waar geen onderdrukking is, kan een samenleving goed functioneren. Een land waar iedereen mag meedenken en meebeslissen, vraagt om ieders verantwoordelijkheid.

Wij kregen in 1945 onze vrijheid terug, maar op veel plaatsen in de wereld wordt tot op de dag van vandaag oorlog gevoerd. Vrijheid is nooit af; we moeten er dagelijks aan werken om de ander de ruimte te geven en onze democratie te bewaken. Een verantwoordelijke taak die we niet aan anderen mogen overlaten maar vooral allemaal zelf moet uitvoeren. Op die manier blijft Nederland een vrij, tolerant land. Daarom herdenken we elk jaar weer wat er destijds gebeurd is opdat we het niet vergeten dat vrijheid niet vanzelfsprekend is.

Op Fort de Bilt herdenken we hen die de moed hadden om weerstand te bieden aan wat er gebeurde tijdens de Tweede Wereldoorlog. Mensen die niet accepteerden wat de Duitsers hier deden en daar tegen in verzet kwamen. Verzet dat ze met de hoogste prijs moesten betalen, namelijk hun leven. De namen van deze mensen die hier hun laatste levensfase hebben beleefd zijn hier vastgelegd op de zes stenen opdat we deze moedige mensen nooit zullen vergeten. Deze namen zijn in de oorlogsjaren niet altijd even goed geregistreerd en het is daardoor niet zeker dat de op de stenen genoemde mensen allemaal op Fort de Bilt zijn gesneuveld. Dat onderzoek is nog steeds gaande, in 2025 worden er archiefstukken openbaar waarin wij meer duidelijkheid hopen te vinden. We doen dit in nauwe samenspraak met onze collega’s van Stichting Herdenkingsmonument Fort bij Rijnauwen. Zolang hier nog geen absolute duidelijkheid over is zullen we deze mensen hier (ook)  blijven herdenken opdat hun namen niet verloren zullen gaan.

In mijn vorige speeches stelde ik al dat Vrede geen zelfstandig naamwoord is maar een werkwoord. We zullen allemaal blijvend moeten werken aan die Vrede, het is iets dat heel veel onderhoud vraagt maar uiteindelijk heel veel goeds en moois brengt. Het is een klus die nooit afgerond zal worden. Wat heeft u het afgelopen jaar aan dit onderhoud gedaan? We verliezen in de waan van de dag het onderhoud aan de Vrede nog wel eens uit het oog en kiezen we voor een oplossing die wellicht niet de meest gunstige is. Daarom wil ik u allen oproepen om zo nu en dan te reflecteren op uw handelen en uzelf af te vragen of het wellicht anders had gekund. Als we allemaal een klein beetje werken aan die Vrede komt het daar wel goed mee.

De plechtigheid hier op het fort heeft een intiem, ingetogen en informeel karakter. We hoeven niet, zoals op 4 mei, precies om 8 uur de twee minuten stilte te houden.

Na de toespraak van de heer Kaitjili volgen de gedichten van de kinderen van de Daltonschool. Wij geven hen graag het platform.

De trompspeler bij de klok speelt daarna de Last Post met aansluitend twee minuten stilte, waarna we samen de coupletten 1 en 6 van het Wilhelmus zingen.

Voor u rechts staan de kransen al klaar. Ik nodig na het Wilhelmus degenen die een krans gaan leggen uit, om deze bij het monument te plaatsen. Ik kondig de volgorde van kranslegging straks aan.

Vandaag wordt de krans van onze stichting gelegd door Herman Steendam. Herman is jarenlang voorzitter van onze stichting. Als stichting bewaren wij goede herinneringen aan hem en zijn we hem veel dank verschuldigd aan zijn inzet om deze herdenking te kunnen continueren.

Tenslotte is er daarna voor iedereen hier aanwezig de gelegenheid om langs het monument, de naamstenen en de gasdichte mitrailleur kazemat te lopen. In deze kazemat kunt u kennisnemen van een gedicht te lezen dat daar op de muur geschreven is door een gevangene wachtend op hetgeen er te gebeuren stond…. Hierna nemen we afscheid van elkaar. Uiteraard hoop ik u op zaterdag 3 mei 2025 weer te mogen ontmoeten. Immers: herdenken is vooruitzien!

Mijnheer Kaitjili, het woord is aan u.

Herdenking 2024

Dit jaar (2024) is de herdenking op Fort de Bilt op Zaterdag 27 April 2024

Programma:

18:45: Aankomst eerste gasten. Hotel Mitland, Ariënslaan 1, 3573 PT Utrecht.

19:25: Opstellen van de stoet.

19:40: Aankomst van de stoet bij het Monument.

GEEF ACHT.

LAST POST DOOR TROMPETTIST

2 MINUTEN STILTE

Na de 2 minuten stilte volgt het gezamenlijk zingen van de verzen 1 en 6 van het Wilhelmus.

Na de officiële kranslegging is er gelegenheid tot het leggen van bloemen bij het Monument en/of de gedenkstenen.

Verslag Herdenking 2023

Wederom een sfeervolle gedenkwaardige herdenking. zie bijgaande fotoimpressie.

Toespraak Voorzitter 78e herdenking

Toespraak Peter-Paul de Winter, Fort de Bilt, 29 april 2023

Dames en heren, jongens en meisjes, ik heet jullie allemaal van harte welkom! Op deze zaterdag, 29 april 2022, herdenken wij hen die, hier en elders, in de Tweede Wereldoorlog het leven lieten voor onze vrijheid, het hoogste offer dat een mens kan brengen. Een warm woord van welkom aan de nabestaanden van deze mensen.

Een speciaal woord van welkom aan de Commissaris van de Koning van de provincie Utrecht, de heer Hans Oosters en de Bestuursadviseur Georg-Pieter Andela, de loco-burgemeester van Utrecht, de heer Dennis de Vries en de burgemeester van De Bilt, de heer Sjoerd Potters en wethouder Krischan Hagedoorn. We heten ook welkom onze buren aan de overkant van het fort, de Koninklijke Marechaussee en de heer Abdulaal Hussein. Abdullaal Hussein zal u zo toespreken. Tot slot een warm welkom aan Sari, zij zal zo een zelfgeschreven gedicht voordragen en aan de heer Marten Mobach die de gruwelijkheden van toen van dichtbij heeft meegemaakt. Een groot voorrecht dat u er weer bij bent!

Fort de Bilt is een locatie die evenals Fort Rhijnauwen in de Tweede Wereldoorlog gebruikt werd  door de bezetters van Nederland om zich van mensen te ontdoen die de moed hadden om in opstand te komen tegen onrecht, dit niet accepteerden en in actie kwamen. Dit alleen al maakt deze locatie zo bijzonder, het is een stille getuige dat ons op indringende wijze vertelt waartoe de mens in staat kan zijn. Voor ons een waarschuwing, om ons eraan te herinneren dat het zo weer kan gebeuren en nog steeds om ons heen gebeurd.

De afstand tot de Tweede Wereldoorlog wordt ieder jaar groter, maar bijna iedere Nederlander heeft via overlevering van generatie op generatie te maken met de Tweede Wereldoorlog of andere oorlogen sindsdien. Oorlog, historisch en actueel, heeft grote impact op de samenleving. Hoe geven mensen betekenis aan ons gezamenlijke verleden? Hoe gaan we om met actuele dreigingen van oorlog? En hoe verhouden het verleden en het heden zich tot elkaar?

Met het jaarthema ‘Leven met oorlog’ vraagt het Nationaal Comité 4 en 5 mei in 2022-2023 aandacht voor de impact van oorlog op individuen, families en de samenleving. Hoe ontwikkelen herinneringen zich van de eerste naar volgende generaties? En wat heeft dit voor betekenis voor onze opvattingen over vrijheid en onvrijheid?

Overigens moet u bij de impact van oorlog niet alleen denken aan wat er hier in de veertiger jaren van de vorige eeuw is gebeurd. De invloed van oorlog op onze samenleving kent vele gezichten, denkt u bijvoorbeeld maar eens aan de effecten van de oorlog in de Oekraïne op de wereld, effecten die een mogelijk sneeuwbal affect teweeg kunnen brengen in andere landen. Dit soort vraagstukken zijn veel lastiger op te lossen, maar ervan wegkijken is een slechte optie.

Als Bestuur hebben wij ons laten inspireren op het jaarthema “Leven met oorlog” en de beleidsvisie van het nationaal Comité 4 en 5 mei “Iemand stelt de vraag”. Juist omdat onze samenleving verandert en wij hierop willen aansluiten en zoeken naar antwoorden.

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei legt in de periode 2021-2025 verschillende inhoudelijke accenten. Het comité heeft een diepgevoelde plicht om de Holocaust blijvend een belangrijke plaats in de herdenking op 4 mei te geven. Ook de aandacht voor verzet is van blijvende betekenis in ons werk.

Op basis van de beleidsvisie legt het comité daarnaast de komende vijf jaar de volgende inhoudelijke accenten:

  1. Familieverhalen. Het gaat hier om de manier waarop de ervaringen van de eerste generatie van oorlogsgetroffenen doorwerken in families en in de samenleving. Met andere woorden: wat is de betekenis van oorlogsverhalen voor volgende generaties?
  2. De Tweede Wereldoorlog blijft het fundament voor het comité; het is het anker van waaruit we denken en werken. Aan dat thema proberen we andere ervaringen van oorlog en onvrijheid te verbinden: ervaringen met conflicten en oorlogen elders, waar mensen in onze samenleving mee leven.
  3. Pijnlijke kanten van de geschiedenis. Het comité vindt het belangrijk om aan alle ervaringen en gevolgen van oorlog aandacht te schenken. Ook de verhalen die pijnlijk zijn, bijvoorbeeld omdat mensen er niet trots op zijn, krijgen daarmee een plaats.
  4. De samenleving is de afgelopen decennia veranderd en diverser geworden. Het comité vindt het belangrijk om deze diversiteit zichtbaar te maken in zijn activiteiten, en ook uitnodigend te zijn naar diverse mensen en groepen in de samenleving.
  5. Vrijheid verdiepen. Vrijheid is het belangrijkste, kostbaarste wat wij hebben. Het is geen vanzelfsprekendheid, maar vraagt om inzet, onderhoud en energie. Het comité voelt daarom permanent de taak

Wij onderkennen het belang van de plek; Fort de Bilt waar het blijvend belang van deze plaats om continuïteit vraagt. Het verhaal moet verteld blijven worden, wij hebben de morele plicht om dit door te geven aan toekomstige generaties, maar daarnaast mogen wij onze ogen en oren niet sluiten voor hetgeen er nu om ons heen gebeurd.

In de visie van het Nationaal Comité ziet u terug dat de samenleving verandert waarbij de focus meer en meer komt te liggen op inclusiviteit en iedereen ruimte bieden om mee te doen. Dat maakt het mogelijk om ook de jongere generaties te bereiken, generaties die het stokje op termijn van ons moeten gaan overnemen zodat de verhalen blijvend verteld worden. Een jonge generatie die in Nederland geen oorlog heeft meegemaakt, maar wel moet leven met de wetenschap dat er na 5 mei 1945 er nog geen dag zonder oorlog is geweest, tot op de dag van vandaag!

Hoe bijzonder is het dan om naar iemand te kunnen luisteren die wel een oorlog heeft meegemaakt en dit met ons wil delen. Ervaringen delen maakt het voor ons mogelijk om beelden te vormen over de gruwelijkheden van de oorlog, juist omdat oorlog voor velen onder ons zo ver weg lijkt te zijn. Met dit verhaal kunnen we de brug naar de toekomst bouwen zodat de toekomstige generaties elkaar blijvend kunnen waarschuwen. Waarschuwen voor onverdraagzaamheid, afgunst, jaloezie ongelijkheid en haat, zo vaak bronnen voor conflicten. De punten 4 en 5 van bovenstaande beleidsvisie, hoe opmerkelijk, bieden hier ruime handvatten om de Herdenkingen te Fort de Bilt blijvend te continueren zonder dat de kern van de zaak verloren gaat. Wij bieden iedereen ruimte om mee te doen en nodigen iedereen hiervoor nadrukkelijk uit. Op dit alles kan niemand toch tegen zijn!

Vorig jaar stelde ik al dat Vrede geen zelfstandig naamwoord is maar een werkwoord. We zullen allemaal blijvend moeten werken aan die Vrede, het is iets dat heel veel onderhoud vraagt maar uiteindelijk heel veel goeds en moois brengt. Wat heeft u het afgelopen jaaraan dit onderhoud gedaan? We verliezen in de waan van de dag het onderhoud aan de Vrede nog wel eens uit het oog en kiezen we voor een oplossing die wellicht niet de meest gunstige is. Daarom wil ik u allen oproepen om zo nu en dan te reflecteren op uw handelen en uzelf af te vragen of het wellicht anders had gekund. Als we allemaal een klein beetje werken aan die Vrede komt het daar wel goed mee.

De plechtigheid hier op het fort heeft een intiem, ingetogen en informeel karakter. We hoeven niet, zoals op 4 mei, precies om 8 uur de twee minuten stilte te houden.

Na het gedicht van Sari volgt een toespraak van de heer Hussein.

Sari is vorig jaar tijdens de herdenking geïnspireerd geraakt en wilde heel graag een gedicht schrijven. Wij geven haar graag het platform.

De trompetspeler bij de klok speelt daarna de Last Post met aansluitend twee minuten stilte, waarna we samen de coupletten 1 en 6 van het Wilhelmus zingen.

Voor u links staan de kransen al klaar. Ik nodig na het Wilhelmus degenen die een krans gaan leggen uit, om deze bij het monument te plaatsen. Ik kondig de volgorde van kranslegging straks aan.

Vandaag wordt de krans van onze stichting gelegd door Carry en Lars Stuy. Dit als eerbetoon aan hun vader en opa Ad Stuy. Ad Stuy was een van de leiders van ook het gewapend verzet in Utrecht. Na de oorlog heeft hij zich ingezet voor dit monument. Het plaatsen van de naamstenen bij 50 jaar herdenking en de Klokkenstoel waren zijn initiatief. Als stichting bewaren wij goede herinneringen aan Ad en zijn we hem dank verschuldigd

Tenslotte is er daarna voor iedereen hier aanwezig de gelegenheid om langs het monument, de naamstenen en de gasdichte mitrailleur kazemat te lopen. In deze kazemat kunt u kennisnemen van een gedicht te lezen dat daar op de muur geschreven is door een gevangene wachtend op hetgeen er te gebeuren stond…. Hierna nemen we afscheid van elkaar. Uiteraard hoop ik u op zaterdag 27 april 2024 weer te mogen ontmoeten. Immers: herdenken is vooruitzien!

Herdenking 2023

Dit jaar weer een normale herdenking op Fort de Bilt.

Herdenking op Zaterdag 29 April 2023.

Programma:

18.45 uur:       Aankomst eerste gasten. Hotel Mitland. Ariënslaan 1 Utrecht

19.25 uur:       Opstellen van de stoet.

19.40 uur:       Aankomst van de stoet bij het Monument.

GEEFT ACHT.

                        LAST POST DOOR TROMPETSPELER.

                        2 MINUTEN STILTE.

Na de 2 minuten stilte volgt het gezamenlijk zingen van de verzen 1 en 6 van het Wilhelmus.

Na de officiële kranslegging is er gelegenheid tot het leggen van bloemen bij het monument of bij de gedenkstenen.